Ὁ Σταυρός ὡς εὐκαιρία Ἀναστάσεως
Εἰσαγωγικά
Ἡ Σταύρωση τοῦ Κυρίου εἶναι γεγονὸς μοναδικὸ καὶ ἀνεπανάληπτο στὴν ἱστορία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Ὁ σταυρός - κατὰ τὴν ἀρχαιότητα γνωστὸ μέσον ἀτιμωτικοῦ θανάτου - γίνεται ὁ «Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ», σύμβολο τῆς δυνάμεως τῆς Ἀγάπης. Ὁ Κύριος, παθὼν ἑκουσίως γιὰ τὴν σωτηρία τῶν ἀνθρώπων, διδάσκει ἀπὸ τὸν Σταυρό Του τὴν ἀπὸ ἄκρα φιλανθρωπία θυσιαστικὴ κένωση. Ὁ Χριστὸς εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὁδηγεῖ στὴν Ἀλήθεια καὶ ἐπανασυνδέει τὸ πλανηθὲν πλάσμα Του μὲ τὴ Ζωὴ καταπατῶντας διὰ τοῦ θανάτου τὸν θάνατο. Ὁ Σταυρὸς καθίσταται πηγὴ ζωῆς καὶ σωτηρίας.
Ἡ Ἐκκλησία τιμᾷ καὶ μεγαλύνει τὸν Τίμιο καὶ Ζωοποιὸ Σταυρὸ τοῦ Κυρίου καὶ δι’ αὐτοῦ ἀναπέμπει ἱκεσίες πρὸς τὸν ὑψωθέντα ἐπάνω σ΄αὐτὸν Κύριο πρὸς ἐνίσχυση τοῦ βιωτικοῦ καὶ πνευματικοῦ ἀγῶνος τῶν πιστῶν. Ὁ ἱερὸς πατὴρ Νικήτας Παφλαγὼν τονίζει τὴν οὐσιαστικὴ σχέση Σταυροῦ καὶ Ἐσταυρωμένου: τιμῶντας τὸν Σταυρὸ τιμῶ καὶ προσκυνῶ τὸν ἐν αὐτῷ σταυρωθέντα Κύριο Ἰησοῦ Χριστό. Τιμῶντας τὸν σταυρωθέντα καὶ ὑψωθέντα, προσκυνῶ τὸν Σταυρό, τὸ ὄργανο τῆς σταυρικῆς θυσίας τοῦ Κυρίου, τὸ μέσον τῆς σωτηρίας του ἀνθρωπίνου γένους[1].
Ὁ Σταυρὸς «ἐπλήρωσε» ὁλόκληρη τὴν οἰκουμένη χαρᾶς καὶ σωτηρίας κατὰ τὸν Ἅγιο Κύριλλο Ἱεροσολύμων[2]. Στὴν Ἐκκλησία μας τιμῶνται μὲ ἰδιαίτερες ἑορτὲς τὰ σχετικὰ μὲ τὸν Τίμιο Σταυρὸ γεγονότα, ἡ Εὕρεση, ἡ Ὑψωση, ἡ Προσκύνησή του. Ἡ ἀνάμνηση ὅμως τοῦ Πάθους τοῦ Κυρίου κατὰ τὴν Μεγάλη Ἑβδομάδα καὶ ἡ Ἀνάσταση εἶναι ἴσως ἡ προσφορωτέρα περίοδος γιὰ νὰ ἀναζητήσωμε τὸ βάθος καὶ τὸ πλάτος τοῦ μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ. Οἱ ἱερὲς Ἀκολουθίες, οἱ ὕμνοι καὶ τὰ ἱερὰ ἀναγνώσματα βοηθοῦν τὸν Χριστιανὸ νὰ δεῖ τὸν Σταυρὸ μὲ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς του, μέσα στὸ ἀναστάσιμο φῶς, ὡς «σημεῖο» ποὺ σηματοδοτεῖ τὴν ἀνάληψη μιᾶς νέας προσπάθειας στὸν ἀδιάκοπο ἀγῶνα γιὰ τὴν ἐπιστροφὴ στὸν ἀγαπῶντα Πατέρα καὶ τὴν μετοχή του στὴν ἀνέσπερο Βασιλεία Του.
Ὁ Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ
Ὁ Σταυρὸς εἶναι τὸ θυσιαστήριο στὸ ὁποῖο ὁ Κύριος προσέφερε μοναδικὴ θυσία τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό Του γιὰ νὰ σηκώσει πάνω του, κατὰ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο, τὶς ἁμαρτίες τῶν πολλῶν[3]. Ὡς ὄργανο τῆς σωτηρίας τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων ἀπετέλεσε πηγὴ ἐμπνεύσεως γιὰ πολλοὺς Ἁγίους Πατέρες καὶ ἐκκλησιαστικοὺς συγγραφεῖς. Γιὰ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο ἡ ἡμέρα τῆς Σταυρώσεως εἶναι ἀφορμὴ γιορτῆς καὶ πνευματικῆς πανηγύρεως. Τὸ ξύλο ποὺ προηγουμένως σήμαινε τὴν καταδίκη τώρα ἔγινε ἀντικείμενο τιμῆς καὶ προϋπόθεση τῆς σωτηρίας μας. Ἔγινε αἰτία νὰ ἀποκτήσωμε πάμπολλα ἀγαθά, μᾶς ἀπήλλαξε ἀπὸ τὴν πλάνη, καθισμένους στὸ σκοτάδι μᾶς φώτισε· ἤμαστε σὲ πόλεμο καὶ μας συμφιλίωσε μὲ τὸν Θεό. Εἴχαμε ἀποξενωθεῖ καὶ μᾶς ἔκανε συγγενεῖς, ἤμαστε μακριὰ καὶ μᾶς ἔφερε κοντά. Ὁ Σταυρὸς εἶναι ἡ ἀναίρεση τῆς ἔχθρας, ἡ ἐξασφάλιση τῆς εἰρήνης· ἔγινε γιὰ μᾶς θησαυρὸς μὲ χιλιάδες ἀγαθά[4].
Τὸ διὰ Σταυροῦ σωτηριῶδες θεϊκὸ σχέδιο προκαλεῖ λόγια θαυμασμοῦ ἑνὸς ἄλλου μεγάλου Πατρὸς τῆς Ἐκκλησίας μας, τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου: «Ὦ θείας ἀληθῶς σοφίας καὶ μηχανῆς οὐρανίου! Σταυρὸς ἐπήγνυτο καὶ εἰδωλολατρία κατεστρέφετο. Σταυρὸς ἐγείρετο καὶ διαβολικὴ δυναστεία κατεδικάζετο»[5]. Κατὰ τὸν Μέγα Ἀθανάσιο ὁ Σταυρὸς ὁδηγεῖ τοὺς πιστοὺς στὴ σωτηρία, κατατροπώνει καὶ καταργεῖ τὸ ἔργο τοῦ διαβόλου. Παράλληλα γίνεται ὁ μεσίτης, ὁ σύνδεσμος καὶ συμφιλιωτὴς οὐρανοῦ καὶ γῆς, τῶν ἐπιγείων καὶ τῶν ἐπουρανίων[6].
Ὁ Ἅγιος Γερμανὸς Β´, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, βλέπει τὸν Σταυρὸ ὡς θυσιαστήριο « Ὡς ἀγαπητὸν τὸ θυσιαστήριόν σου Κύριε τῶν δυνάμεων ἐν ᾧ τέθυσαι μὲν ὡς ἀμνός, αἴρεις δὲ τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου…»[7].
Ὁ ὑμνογράφος τῆς Ἀκολουθίας τῶν Ἁγίων Παθῶν ὑμνεῖ καὶ δοξάζει τὸν Σωτῆρα ποὺ ἀπὸ ἄπειρη ἀγάπη πρὸς τὸ πλάσμα Του, μέσῳ τοῦ τιμίου Του αἵματος καὶ τοῦ σταυρικοῦ Του θανάτου, ἐξαγόρασε τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ ἀπὸ τὴν δύναμη τοῦ κακοῦ καὶ τοῦ χάρισε τὴν ἀθανασία[8].
Ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος χαρακτηρίζει τὴν θυσία τοῦ Θεανθρώπου ὡς «λύτρον»: «καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν»[9] ἐνῷ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στὴν πρὸς Τιμόθεον Ἐπιστολὴ χρησιμοποιεῖ τὴν λέξη «ἀντίλυτρον»: «ὁ δοὺς ἑαυτὸν ἀντίλυτρον ὑπὲρ πάντων»[10]. Οἱ δύο λέξεις, ἔχουν τὴν ἴδια σημασία καὶ ὑποδηλώνουν τὸ ἀντίτιμο τῆς λυτρώσεως ὅπως αὐτὴ δηλώνεται ἀπὸ τὸν Εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ: "Εὐλογητὸς Κύριος ὁ Θεὸς τοῦ Ἰσραήλ, ὅτι ἐπεσκέψατο καὶ ἐποίησε λύτρωσιν τῷ λαῷ αὐτοῦ"[11].
Ἡ ἔννοια τοῦ «λύτρου» συζητήθηκε πολὺ ἀπὸ τοὺς Θεολόγους καὶ περὶ αὐτῆς ἀναπτύχθηκαν διάφορες ἑρμηνεῖες[12]. Κατὰ τὴν νομικοφανῆ ἄποψη ὁ Χριστὸς πλήρωσε πάνω στὸ Σταυρὸ ἀντίτιμο γιὰ κάθε ἁμαρτωλὸ ἄνθρωπο, ὥστε ἐλεύθερος ἀπὸ τὴν προπατορικὴ καὶ κάθε ἄλλη ἁμαρτία νὰ εἶναι μαζύ Του νικητὴς τοῦ θανάτου καὶ μελλοντικὸς μέτοχος τῆς Αἰωνίου Βασιλείας. Στὴν Πατερικὴ Θεολογία τονίζεται ἡ αὐτοπροσφορὰ τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὴν σταυρική Του θυσία ἡ ὁποία δὲν καταβλήθηκε ὡς ἀντίτιμο γιὰ τὴν ἀπόδοση δικαιοσύνης ἀλλὰ εἶναι ἡ αὐτοπαραίτηση ἀπὸ τὴν ἀτομικὴ αὐτοτέλεια καὶ ἡ ὑποταγὴ τοῦ Θεανθρώπου στὸ θέλημα τοῦ Πατρὸς ὁ ὁποῖος φανέρωσε τὴν Ἀγάπη Του ἀποστέλλοντας τὸν μονογενῆ Υἱό Του[13]. Ἡ ἐσχάτη ταπείνωση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ συμβαίνει ἀπὸ Ἀγάπη καθὼς ἡ θυσία Του στοχεύει «στὴ νέκρωση τῶν ἀτομικῶν βεβαιοτήτων τοῦ θωρακισμένου ἐγὼ καὶ στὴ στροφὴ πρὸς τὴν ὑπέρβαση τοῦ ἐγὼ σὲ σχέση μὲ τὸ Θεὸ καὶ τὸ ἐκκλησιαστικὸ σῶμα. Η θυσία αὐτὴ δὲν ἀποτελεῖ σημεῖο ἠθικοδιδακτικῆς ἀναφορᾶς ἀλλὰ συσχηματισμὸ μὲ τὸν «τρόπο» ὑπάρξεως τοῦ Χριστοῦ, τὴν συνύπαρξη τοῦ κτιστοῦ μὲ τὸ ἄκτιστο»[14].
Ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης στὴν Ὁμιλία του «Εἰς τὴν Ὕψωσιν τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ» ὀνομάζει τὸν Σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ θησαυρό: « Ὀνομάζω θησαυρό [ἐνν. τὸν Σταυρό]…. διὰ τοῦ ὁποίου ἐπετεύχθη ὅλη ἡ ὑπόθεση τῆς σωτηρίας μας διότι ἐὰν δὲν ὑπῆρχε, ὁ Χριστὸς δὲν θὰ ἐσταυρώνετο. Ὁ Χριστός – ἡ ἀληθινὴ ζωή – δὲν θὰ καρφώνονταν ἐπάνω στὸ ξύλο ... δὲν θὰ ἀνέβλυζαν ἀπὸ τὴν πλευρά Του οἱ βρύσες τῆς ἀφθαρσίας «αἷμα καὶ ὕδωρ», τὰ καθάρσια ὁλοκλήρου τοῦ κόσμου. Δὲν θὰ ἐσχίζετο τὸ χειρόγραφο τῆς ἁμαρτίας· δὲν θὰ εἴχαμε τὴν πνευματικὴ ἐλευθερία μας οὔτε τὴν ἀπόλαυση τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς· ὁ Παράδεισος δὲν θὰ ἠνοίγετο· ἡ στρεφομένη φλογίνη ρομφαία δὲν θὰ ἄφηνε ἐλεύθερη τὴν εἴσοδο πρὸς τὴν Ἐδέμ· ὁ ληστὴς δὲν θὰ εἰσήρχετο στὸν Παράδεισο… Ἄν δὲν ὑπῆρχε ὁ Σταυρός, δὲν θὰ ἤρχετο ὁ Χριστὸς στὴ γῆ· καὶ ἐὰν Αὐτὸς δὲν ἤρχετο, δὲν θὰ ὑπῆρχε Παρθένος. Καὶ ἐὰν δὲν ὑπῆρχε ἡ Παρθένος, οὔτε δεύτερη Γέννηση τοῦ Χριστοῦ [ἐνν. τὴν Ἀνάσταση] θὰ ὑφίστατο. Δὲν θὰ συνανεστρέφετο ὁ Θεὸς ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους· δὲν θὰ ὑπῆρχε τόκος, οὔτε φάτνη, οὔτε σπάργανα, οὔτε ὀκταήμερος περιτομή, οὔτε ὑποταγὴ εἰς τοὺς γονεῖς Του, οὔτε αὔξηση ἡλικίας, οὔτε αὔξηση σώματος, οὔτε ἐμφάνιση Αὐτοῦ, οὔτε βάπτισμα, οὔτε θαύματα, οὔτε ὁ προδότης Ἰούδας, οὔτε ἡ δίκη ἐνώπιον τοῦ Πιλάτου, οὔτε τὸ θράσος τῶν Ἰουδαίων ποὺ ζητοῦσαν ἐπίμονα τὴν Σταύρωση τοῦ ἀθώου. Καὶ ἂν δὲν ὑπῆρχε Σταυρός, δὲν θὰ συνετρίβετο ὁ θάνατος, δὲν θὰ ἀπεγυμνώνετο ὁ ᾅδης, δὲν θὰ ἐνεκρώνετο τὸ πονηρὸ φίδι, ὁ διάβολος…»[15].
Οἱ «Μακαρισμοί», μέρος τῆς ὑμνολογίας τῆς Ἀκολουθίας τῶν Ἁγίων Παθῶν ἀναφέρονται στὴν σωτηριώδη ἐνέργεια τοῦ Μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ, στὸ ἄνοιγμα τοῦ Παραδείσου καὶ στὴν ἀποκατάσταση: «Διὰ ξύλου ὁ Ἀδάμ, Παραδείσου γέγονεν ἄποικος, διὰ ξύλου δὲ Σταυροῦ, ὁ Λῃστὴς Παράδεισον ᾤκησεν. Ὁ μὲν γὰρ γευσάμενος ἐντολὴν ἠθέτησε τοῦ ποιήσαντος. Ὁ δὲ συσταυρούμενος, Θεὸν ὡμολόγησε τὸν κρυπτόμενον»[16]. Ὁ Κύριος ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ κρεμάμενος δέχεται παραχρῆμα τὴν ὁμολογία καὶ τὸ αἴτημα τοῦ εὐγνώμονος Ληστοῦ λέγοντας :«Σήμερον μετ’ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ Παραδείσῳ» [17] ἀπ΄ὅπου ἐξεδιώχθη ὁ Ἀδὰμ λόγῳ τῆς παρακοῆς καὶ τῆς γεύσεως τοῦ καρποῦ, τοῦ ξύλου τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ.Ἕνα κομμάτι ξύλου ἔγινε αἰτία γιὰ τὴν ἔξωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν Παράδεισο καὶ ἕνα ἄλλο ξύλο, ἐκεῖνο τοῦ Σταυροῦ, γίνεται ἀφορμὴ τῆς ἐπανόδου τοῦ ἀνθρώπου στὴν νοητὴ Ἐδέμ.
Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος χαρακτηρίζει «κατορθώματα τοῦ Σταυροῦ τὸ ἄνοιγμα τοῦ Παραδείσου καὶ τὴν εἴσοδο τοῦ Ληστοῦ σ΄ αὐτόν. Σημειώνει ὁ Ἅγιος Πατήρ: «Θέλεις νὰ μάθεις καὶ ἄλλο κατόρθωμα τοῦ Σταυροῦ; Μᾶς ἄνοιξε σήμερα τὸν Παράδεισο …. Σήμερα ὁ Θεὸς μᾶς ἔδωσε πάλι τὴν παλιὰ πατρίδα μας, σήμερα μᾶς ἔφερε πάλι στὴν πόλη τῶν προγόνων μας καὶ χάρισε κατοικία σ’ ὅλο τὸ ἀνθρώπινο γένος»[18].
Ἡ ἐπάνοδος στὸν Παράδεισο ἐπετράπη ὕστερα ἀπὸ τὴν κατάργηση τῆς φλογίνης ρομφαίας, τοῦ πυρίνου καὶ φλεγόμενου σπαθιοῦ ποὺ τοποθέτησε ὁ Θεὸς στὴν εἴσοδο τοῦ Παραδείσου μαζὺ μὲ τὰ Χερουβὶμ γιὰ νὰ μένει κλειστὴ καὶ νὰ ἀπαγορεύεται ἡ εἴσοδος καὶ ἡ πρόσβαση στὸ ξύλο τῆς ζωῆς[19].
Ἡ φλογίνη ρομφαία κατηργήθη ἀπὸ τὴν δύναμη τοῦ Σταυροῦ καὶ ἔτσι μετὰ τὴν νίκη ἐπὶ τοῦ θανάτου ἀνοίχθηκε πάλι ὁ Παράδεισος, ὅπως χαρακτηριστικὰ ἀναφέρεται καὶ στὸ κοντάκιο τῆς Γ΄ Κυριακῆς τῶν Νηστειῶν: «Οὐκέτι φλογίνη ῥομφαία φυλάττει τὴν πύλην τῆς Ἐδέμ· αὐτῇ γὰρ ἐπῆλθε παράδοξος σβέσις τὸ ξύλον τοῦ Σταυροῦ, θανάτου τὸ κέντρον καὶ ᾍδου τὸ νῖκος ἐλήλαται, ἐπέστης δὲ Σωτήρ μου βοῶν τοῖς ἐν ᾍδῃ· Εἰσάγεσθε πάλιν εἰς τὸν Παράδεισον»[20].
Ὁ Χριστὸς ἐπάνω στὸ Σταυρὸ, ἂν καὶ φαινομενικὰ ἦταν ἀδύνατος καὶ ἀνήμπορος νὰ ἀντιδράσει, οὐσιαστικὰ ἦταν δυνατὸς καὶ κραταιός. Ἂν καὶ σταυρωμένος, ἀποδίδει στὸν ἄνθρωπο διὰ τοῦ Ληστοῦ τὴν χαμένη πατρίδα του, τὸν Παράδεισο.
Πῶς ὁ Ἐσταυρωμένος ὑπόσχεται στὸν Ληστὴ τὸν Παράδεισο; Τοῦτο μπορεῖ νὰ προκαλεῖ ἀπορία γιὰ τὴν πεπερασμένη ἀνθρώπινη λογική. Κατὰ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο αὐτὴ ἡ διαβεβαίωση γίνεται γιὰ νὰ φανεῖ ἡ δύναμή Του ἐπάνω στὸ Σταυρό. Σημειώνει χαρακτηριστικά: «Ἐπειδὴ τὸ γεγονὸς ἦταν λυπηρό,... γιὰ νὰ μάθεις τὴν δύναμη τοῦ Ἐσταυρωμένου ἐπάνω στὸ Σταυρὸ ἐπιτελεῖ τὸ θαῦμα... Γιατὶ οὔτε ὅταν ἀνέστησε νεκρό, οὔτε ὅταν ἐπετίμησε θάλασσα καὶ τοὺς ἀνέμους, οὔτε ὅταν ἀπομάκρυνε τοὺς δαίμονες κατόρθωσε νὰ ἀλλάξει τὴν πονηρὴ σκέψη τοῦ ληστοῦ ἀλλὰ μόνον ὅταν Τὸν σταύρωναν, ὅταν Τὸν κάρφωναν, ὅταν Τὸν εἰρωνεύοντο, ὅταν Τὸν κακολογοῦσαν, γιὰ νὰ δεῖς τὴν δύναμή Του καὶ ἀπὸ τὶς δύο πλευρές. Καὶ ὁλόκληρη τὴν κτίση συγκλόνισε καὶ τὶς πέτρες ράγισε καὶ τὴν ψυχὴ τοῦ Ληστοῦ, τὴν πιὸ ἀναίσθητη ἀπὸ τὴν πέτρα, συγκίνησε καὶ τὴν τίμησε»[21].
Ὁ Ληστὴς εἶναι τὸ πρόσωπο τῆς ἡμέρας τοῦ Πάθους κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο: «Θέλεις νὰ σοῦ πῶ σύντομα τὸ κατόρθωμά του; Ὁ Πέτρος Τὸν ἀρνήθηκε χωρὶς νὰ εἶναι ἀκόμη στὸ Σταυρὸ ἐνῷ ἐκεῖνος Τὸν πίστεψε ἐπάνω στὸ Σταυρό… Ὁ Ληστής, ἂν καὶ ἔβλεπε γύρω πλῆθος λαοῦ ποὺ φώναζε μανιασμένος καὶ βλασφημοῦσε καὶ περιγελοῦσε, δὲν ἔδωσε σημασία σὲ αὐτά, οὔτε πρόσεξε τὴ φαινομενικὴ ἀδυναμία Ἐκείνου ἀλλά, παραβλέποντας ὅλα αὐτὰ μὲ τὰ μάτια τῆς πίστεως, ἀναγνώρισε τὸν Κύριο τῶν Οὐρανῶν καὶ τὸν παρακάλεσε: «Θυμήσου με, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς στὴ Βασιλεία Σου»[22]. Μᾶς προτρέπει ὁ ἱερὸς Πατὴρ νὰ μὴν προσπεράσωμε ἐπιπόλαια τὸν Ληστή, οὔτε νὰ ντραποῦμε νὰ τὸν θεωρήσωμε δάσκαλό μας, διότι ὁ Κύριός μας δὲν ντράπηκε νὰ τὸν ὁδηγήσει πρῶτο στὸν Παράδεισο, νὰ τὸν ἀξιώσει νὰ γίνει πρῶτος πολίτης τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν. Οἱ παρόντες στὴ Σταύρωση τοῦ Ἰησοῦ, οἱ σταυρωτές, ἔμειναν ἀπαθεῖς μπροστὰ στὰ θαυμαστὰ γεγονότα καὶ φαινόμενα καὶ δὲν συμμετεῖχαν στὸ θεϊκὸ Πάθος. Μόνον ὁ Ρωμαῖος ἐπικεφαλῆς τῶν δημίων, ὁ ἑκατόνταρχος συναισθάνθηκε τὸ μεγάλο ἔγκλημα καὶ βλέποντας «τὸ γενόμενον ἐδόξασε τὸν Θεόν λέγων, ὄντως ὁ ἄνθρωπος οὖτος δίκαιος ἦν»[23] καὶ ἀξιώθηκε νὰ γίνει ὁ πρῶτος εἰδωλολάτρης ὁ ὁποῖος πίστεψε στὸ Χριστό. Ἀντίθετα, οἱ παρευρισκόμενοι ἀπὸ περιέργεια στὸν τόπο τῆς Σταυρώσεως Ἰουδαῖοι χτυποῦσαν ὑποκριτικὰ τὰ στήθη τους χωρὶς καμία μεταμέλεια, ἐμφορούμενοι ἀπὸ πρόσκαιρη συναισθηματικὴ φόρτιση καὶ φόβο. Ἔμειναν ἀμέτοχοι καὶ ἀδιάφοροι μπροστὰ στὴν εὐκαιρία ποὺ τοὺς χαρίσθηκε.
Τίμιο καὶ μεγάλο δώρημα ἀποτελεῖ ὁ Σταυρός: «Μεγάλο, διότι πάμπολλα ἀγαθὰ καὶ εὐεργεσίες ἔγιναν δι᾽ αὐτοῦ. Τόσα πολλά, ποὺ μαζὺ μὲ τὰ θαύματα καὶ τὰ Πάθη τοῦ Χριστοῦ ὑπερνικοῦν κάθε δύναμη λόγου καὶ ἐκφράσεως. Τίμιον ἐπίσης, διότι Σταυρὸς σημαίνει: Θεῖον Πάθος καὶ τρόπαιον· Πάθος διότι ὁ ἀπαθὴς Χριστός, ἑκουσίως ὑπέστη σταυρικὸν θάνατο· τρόπαιον δὲ διότι ὁ διάβολος τραυματίσθηκε διὰ τοῦ Σταυροῦ, καὶ μαζί του νικήθηκε καὶ ὁ θάνατος. Συνετρίβησαν οἱ πύλες τοῦ ᾅδου καὶ τέλος ὁ Σταυρὸς ἔγινε γιὰ ὅλο τὸν κόσμο κοινὴ σωτηρία»[24], κατὰ τὸν Ἅγιο Ἀνδρέα Κρήτης τὸν Ἱεροσολυμίτη.
Ὁ Σταυρὸς εἶναι ἡ δόξα τοῦ Χριστοῦ ὅπως τεκμηριώνεται ἀπὸ τὸν εὐαγγελικὸ λόγο. Ὁ Ἰησοῦς, πρὶν ἀπὸ τὸ πάθος μιλῶντας στοὺς μαθητές Του ἀνέφερε: «Ἐλήλυθεν ἡ ὥρα ἵνα δοξασθῇ ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου»[25] ἀλλὰ καὶ τὸ «νῦν ἐδοξάσθη ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὁ Θεὸς ἐδοξάσθῃ ἐν αὐτῷ»[26]. Τὸ Πάθος τοῦ Χριστοῦ μετὰ τὴν προδοσία τοῦ μαθητοῦ Του θεωρεῖται ὡς ἡ Δόξα Του. Στὴν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία ἀντὶ τῆς ἱστορικῆς ἐπιγραφῆς ποὺ ἔθεσε ὁ Πιλάτος ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ «Ἰησοῦς Ναζωραῖος Βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων»[27], συχνὰ τοποθετεῖται ἡ ἐπιγραφή «... Βασιλεὺς τῆς δόξης», γιὰ νὰ τονισθεῖ ἡ σημασία τοῦ σταυρικοῦ Πάθους.
«Καὶ νῦν δόξασόν με Σύ, Πάτερ, παρὰ σεαυτῷ τῇ δόξῃ ᾗ εἶχον πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι παρὰ Σοί»[28] καὶ πάλιν «Πάτερ, δόξασόν Σου τὸ ὄνομα. Ἦλθεν οὖν φωνὴ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ· καὶ ἐδόξασα καὶ πάλιν δοξάσω»[29]. Ἐπὶ τῶν ἀνωτέρω χωρίων ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας σημειώνει: «Δόξα ὀνομάζει τὶς μεταβολὲς καὶ τὴν συμπάθεια τῶν στοιχείων τῆς φύσεως, ποὺ συνέβησαν τότε, κατὰ τὴν Σταύρωση τοῦ Κυρίου, διότι ἔπρεπε καὶ αὐτὰ τὰ κτίσματα νὰ συμμετάσχουν στὸ Πάθος τοῦ Κτίστου»[30].
Ἡ θαυμαστὴ μετοχὴ τῆς φύσεως καὶ τῶν στοιχείων της στὸ σταυρικὸ Πάθος τοῦ Κυρίου ἐκπλήσσουν, κατὰ τὴν παράδοση, τὸν εἰδωλολάτρη ἀκόμη τότε Ἅγιο Διονύσιο τὸν Ἀρεοπαγίτη στὴν Ἀθήνα καὶ ἀναφωνεῖ: «Ἢ Θεὸς πάσχει ἢ τὸ πᾶν ἀπόλλυται». Εὔγλωττα στὴν ὑμνογραφία τῶν Ἁγίων Παθῶν περιγράφεται ἡ συμπαντικὴ μετοχὴ: «Πᾶσα ἡ Κτίσις, ἠλλοιοῦτο φόβῳ, θεωροῦσά σε, ἐν Σταυρῷ κρεμάμενον Χριστέ. Ὁ ἥλιος ἐσκοτίζετο καὶ γῆς τὰ θεμέλια συνεταράττετο· τὰ πάντα συνέπασχον τῷ τὰ πάντα κτίσαντι»[31]. Σὲ ἄλλο τροπάριο ὁ ποιητὴς ἀπευθύνεται στὸν Χριστό: «Σταυρωθέντος Σου Χριστέ, πᾶσα ἡ Κτίσις βλέπουσα ἔτρεμε· τὰ θεμέλια τῆς γῆς, διεδονήθησαν φόβῳ τοῦ κράτους Σου·»[32]. Τὸ πρῶτο ὑπερφυσικὸ φαινόμενο ἦταν τὸ ἀνεξήγητο σκότος ποὺ ἐπικράτησε σὲ ὅλη τὴ γῆ, ὅταν ὁ ἥλιος ξαφνικὰ σκοτίσθηκε· τὸ δεύτερο ἦταν τὸ ρῆγμα τοῦ καταπετάσματος τοῦ Ναοῦ τῶν Ἱεροσολύμων καὶ τὸ τρίτο ὁ μεγάλος παγκόσμιος σεισμὸς ποὺ συνετάραξε τὸν πλανήτη. Συγκλονίσθηκε ἡ γῆ καὶ ταράχτηκε διότι ἐπάνω της συνετελεῖτο τὸ φρικτότερο γεγονὸς τῆς ἱστορίας. Τὸ τέταρτο φαινόμενο ἦταν τὸ σχίσιμο τῶν βράχων. Τελευταῖο καὶ φοβερώτερο ὑπερφυσικὸ φαινόμενο ἦταν τὸ ἄνοιγμα τῶν μνημείων καὶ ἡ ἀνάσταση τῶν ἁγίων ἀνδρῶν τῆς παλαιᾶς ἐποχῆς. Τόσο ἡ ὑμνογραφία ὅσο καὶ οἱ θεῖοι Πατέρες διαπιστώνουν στὰ ἔργα τους ὅτι, πρὸς δόξαν Κυρίου, ἡ συμμετοχὴ τῆς φύσεως στὸ θεῖο Πάθος καθὼς καὶ τὰ θαυμαστὰ γεγονότα τὰ ὁποῖα δὲν ἔχουν προηγούμενο οὔτε ἐπανελήφθησαν ἔκτοτε στὴ γῆ.
Τὴν ὕψωσή Του στὸ Σταυρὸ προεφήτευσε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός. «Κἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς, πάντας ἑλκύσω πρὸς ἐμαυτὸν»[33]. «Καὶ καθὼς Μωϋσῆς ὕψωσε τὸν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὕτως ὑψωθῆναι δεῖτὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς Αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ᾽ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον»[34]. Τὸ ὕψος ταυτίζεται μὲ τὴν δόξα: «Ὑψώθητι ἐπὶ τοὺς οὐρανούς, ὁ Θεός, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα Σου»[35], ἀναφέρει ὁ ψαλμωδός. Ὁ Προφήτης Ἠσαΐας ὁμιλεῖ ἐκ μέρους τοῦ Κυρίου: «Νῦν ἀναστήσομαι, λέγει Κύριος, νῦν δοξασθήσομαι, νῦν ὑψωθήσομαι»[36]. Ὄργανο γιὰ τὴν ὕψωση καὶ τὴν δόξα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἔγινε ὁ Σταυρός Του.
Ὁ Σταυρὸς γιὰ τὸν ἄνθρωπο
Ὁ Χριστιανὸς κατὰ τὸ Μυστήριο τῆς Βαπτίσεως θωρακίζεται μὲ τὸ σημεῖο τοῦ Τιμίου Σταυροῦ τὸ ὁποῖο καὶ φέρει ὡς πανοπλία γιὰ ἐνίσχυση κατὰ τοὺς πνευματικοὺς του ἀγῶνες ἐναντίον τῶν δυνάμεων τοῦ διαβόλου. Λαμβάνει σοβαρὰ ὑπόψη του τὴν προτροπὴ τοῦ Κυρίου «ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοι»[37].
Ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας Κρήτης συγκέντρωσε καὶ ἀπέδωσε μὲ λόγια γλαφυρὰ ὅ τι μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ Σταυρὸς γιὰ τὸν ἄνθρωπο: «Σταυρὸς χριστιανῶν ἐλπίς, ἐπεγνωσμένων σωτήρ, παθῶν ἐλατήρ, ὑγείας δοτήρ, νενεκρωμένων ζωή, εὐσέβειας πρόγραμμα, βλασφημίας φίμωτρον. Σταυρὸς ὅπλον κατ’ ἐχθρῶν, σκῆπτρον βασιλείας, διάδημα κάλλους, τύπος ἄγραφος, ράβδος δυνάμεως, ἔρεισμα πίστεως, βακτηρία γήρους, ὁδηγὸς τυφλῶν, φῶς τῶν ἐν σκότει, παιδευτής ἀφρόνων, διδάσκαλος νηπίων, ἁμαρτίας ἀναίρεσις, μετανοίας ἔνδειξις, δικαιοσύνης ὑπογραφεύς. Σταυρὸς κλίμαξ εἰς οὐρανὸν ἄγουσα, ὁδὸς πρὸς ἀρετὴν ὁδηγοῦσα, ζωῆς πρόξενος, θανάτου λύσις, φθορᾶς ἀλλοτρίωσις, πυρὸς σβεστήριον, πρὸς Θεὸν παρρησία, κλεὶς οὐρανῶν βασιλείας. Σταυρὸς φύλαξ ἐν νυκτί, ἐν ἡμέρᾳ πύργος, ἐν σκότει χειραγωγός, ἐν εὐθυμίᾳ χαλινός, ἐν ἀθυμίᾳ ψυχαγωγὸς, διαλλακτήριος, ἱκέσιος, φίλιος, συνήγορος, προασπιστής, ἐπίκουρος» [38].
Κάθε Χριστιανὸς πρέπει νὰ σηκώσει τὸν δικό του σταυρὸ ὁ ὁποῖος εἶναι ταυτοχρόνως καὶ Σταυρὸς τοῦ Κυρίου, διότι σταυρὸς εἶναι ἡ ἐκπλήρωση τῶν ἐντολῶν τοῦ Κυρίου. Ἐπάνω στὸν σταυρὸ τῆς ἀσκήσεως σταυρώνει διαρκῶς τὸν παλαιὸ ἁμαρτωλὸ ἑαυτό του «σὺν τοῖς παθήμασι καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις»[39]. Σταυρὸς εἶναι καὶ οἱ θλίψεις καὶ οἱ ὀδύνες τῆς ἐπιγείου ζωῆς, οἱ ἁμαρτωλὲς ἀδυναμίες καὶ τὰ πάθη, ἡ νηστεία, ἡ ἀγρυπνία καὶ οἱ λοιπὲς πνευματικὲς ἀσκήσεις μὲ τὶς ὁποῖες ταπεινώνεται ἡ σάρκα καὶ ὑποτάσσεται τὸ πνεῦμα.
Ἡ «ἄρσις» τοῦ σταυροῦ ἐκ μέρους τῶν χριστιανῶν εἶναι καθῆκον καὶ ὑποδηλώνει τὴν ἑκουσία ὑποταγή, τὴν μίμηση , τὴν συμπόρευση καὶ τὴν μετοχὴ στὸ θεῖο Πάθος. Ἀπαιτοῦνται ἐκ μέρους του ἀγῶνες, θυσίες, συνέπεια, ἄσκηση, ὑπομονή. Ὁ πιστὸς σηκώνει ἀξίως τὸν σταυρό του ὅταν ἀποδέχεται ὅτι οἱ θλίψεις εἶναι ἀπαραίτητες γιὰ τὴν ἐν Χριστῷ μεταμόρφωσή του, τὴν ὁμοίωσή του μὲ Αὐτὸν καὶ τὴν σωτηρία του. Ἡ καρτερικὴ ἄρση τοῦ σταυροῦ σημαίνει συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητος καὶ πραγματικὴ μετάνοια. Σηκώνοντας τὸν σταυρό του ὁ Χριστιανὸς ὁμολογεῖ τὸ ἅγιο θέλημα τοῦ Κυρίου, κατηγορεῖ τὸν ἑαυτό του, ταπεινώνεται, μετανοεῖ καὶ ἀναμένει τὴν μεγάλη συνάντηση μὲ τὸν Χριστό, τὸν συνοδοιπόρο καὶ συμπαραστάτη στὴν ἀντιμετώπιση τῶν πολλῶν του πλημμελημάτων. Ὁ Χριστὸς ἀκούει τὸν ἁμαρτωλό, διαλέγεται μαζί του, τοῦ δίδει τὴν εὐκαιρία νὰ Τὸν γνωρίσει. Τελικῶς τὸν παίρνει μαζί Του καὶ τὸν καθιστᾷ κοινωνὸ καὶ πολίτη τοῦ Παραδείσου. Μπροστὰ σὲ αὐτὴ τὴν εὐεργεσία ὁ Χριστιανὸς δοξάζει τὸν Κύριο καὶ συνεχίζει τὴν πορεία του. Τώρα ὅμως τὸ φορτίο τοῦ Ἰησοῦ εἶναι ἐλαφρὺ καὶ ὁ ζυγός Του εἶναι «χρηστός». Ὁ Ἅγιος Ἰσαὰκ ὁ Σῦρος παρομοιάζει τὸν σταυρὸ τοῦ ἀσκουμένου μὲ ὁδό: «Ἡ ὁδὸς τοῦ Θεοῦ σταυρὸς καθημερινός ἐστιν. Οὐδεὶς γὰρ ἐν τῷ οὐρανῷ ἀνῆλθε μετὰ ἀνέσεως. Τὴν γὰρ ταύτης ὁδὸν γινώσκομεν ὅποι καὶ καταλύει»[40].
Ἂν καὶ γιὰ τοὺς κοσμικοὺς ἀνθρώπους ὁ Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ εἶναι βαρύς, γιὰ τὸν πιστὸ Χριστιανὸ εἶναι ἀστείρευτη πηγὴ ἀνεκφράστου πνευματικῆς εὐφροσύνης. Τόσο μεγάλη εἶναι αὐτὴ ἡ εὐφροσύνη, ὥστε ἐξουδετερώνει ἐντελῶς τὴν θλίψη καὶ τὸν πόνο. Ὁ Σταυρὸς εἶναι ἡ δύναμη καὶ ἡ δόξα τῶν Ἁγίων ὅλων τῶν αἰώνων, ὁ θεραπευτὴς τῶν παθῶν καὶ ὁ ἐξολοθρευτὴς τῶν δαιμόνων. Ἀνυψώνει πάνω ἀπὸ τὴν γῆ τὸν σταυρωμένο ἄνθρωπο. Ὅταν ὁ Χριστιανὸς καταλάβει τί σημαίνει ἄρση τοῦ σταυροῦ, εὐχαριστεῖ τὸν Κύριο γιὰ τὸ δῶρο ποὺ τοῦ παρέχει, καθὼς καὶ γιὰ τὴν εὐκαιρία μιμήσεως καὶ μετοχῆς στὸ σωτήριο Πάθος Του. Τότε κατανοεῖ ὅτι δίχως τὸν Σταυρὸ δὲν ὑπάρχει ἡ ἀληθινὴ γνώση τοῦ Θεοῦ.
Ὁ Χριστιανός, ζῶντας ἐν Χριστῷ καὶ ὑπομένοντας καρτερικὰ τὶς θλίψεις, ἔχει τὸν νοῦ του στραμμένο στὰ αἰώνια καὶ ἄφθαρτα ἀγαθά, ζεῖ στὸν οὐρανὸ ἀπὸ αὐτὴ τὴν ζωὴ καὶ θεωρεῖ τὰ μυστήρια τοῦ Θεοῦ. Γίνεται δηλαδὴ καὶ αὐτὸς μέτοχος τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καὶ οὐρανοπολίτης.
Ὅλα δείχνουν ὅτι μὲ τὴ δύναμη τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ ὁ ἀνθρώπινος σταυρός, οἱ θλίψεις, οἱ στενοχώριες, τὰ πάθη καὶ ἡ ἁμαρτία, μποροῦν νὰ μεταμορφωθοῦν σὲ μία μεγάλη εὐκαιρία πνευματικῆς ἀνατάσεως καὶ ἀναστάσεως καὶ νὰ ἀποτελέσουν εὐκαιρία εἰσόδου στὴν ἐν Χριστῷ ζωὴ καὶ προγεύσεως τῶν οὐρανίων ἀγαθῶν «ἃ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν»[41].
Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, τὸ στόμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἔχει ἐκφράσει μὲ λιτότητα τὴν βασικότερη διαχρονικὴ διαπίστωση γιὰ τὸν Σταυρὸ τοῦ Κυρίου: «Ὁ λόγος γὰρ ὁ τοῦ Σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστι, τοῖς δὲ σῳζομένοις ἡμῖν δύναμις Θεοῦ ἐστι»[42].
Τὸ μήνυμα τῆς ἀπεράντου Ἀγάπης τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸ πλάσμα του τὸ ὁποῖο ἐκπέμπεται ἀπὸ τὸν τίμιο καὶ ζωοποιὸ Σταυρὸ καὶ ἡ ἐξ αὐτοῦ πηγάζουσα σωτηρία δὲν γίνονται ἀντιληπτὰ ἀπὸ ὅλους μὲ τὸν ἴδιο τρόπο. Οἱ ἤδη «ἀπολλυμένοι», τὰ ἀπολωλότα πρόβατα ποὺ δὲν πίστεψαν στὸν Λόγο τοῦ Θεοῦ καὶπροτιμοῦν νὰ μὴν Τὸν ἀκολουθοῦν, θεωροῦν τὸ μήνυμα τοῦ Σταυροῦ ἀνόητο ὅπως τὰ κούφια λόγια. Ἀντίθετα, γιὰ ὅλους ὅσους βρίσκονται στὸ δρόμο πρὸς τὴ σωτηρία καὶ πιστεύουν σὲ ὅ τι ἐκφράζει ὁ Σταυρός, αὐτὸς γίνεται δύναμη Θεοῦ ὑποστηρικτικὴ στὸν ἀγῶνα των. Ἡ θεωρία τοῦ Σταυροῦ τοὺς καθοδηγεῖ στὸν δρόμο τῆς ἀρετῆς ὁ ὁποῖος καταλήγει στὴν αἰωνία ἀνάπαυση κοντὰ στὸν ἐσταυρωμένο νικητὴ τῆς ἁμαρτίας Ἰησοῦ.
Ἡ πορεία τοῦ Χριστιανοῦ πρὸς τὸν Σταυρὸ εἶναι ἀνηφορικὴ ὅπως ὁ δρόμος τοῦ Χριστοῦ πρὸς τὸν Γολγοθὰ ἀλλὰ ἡ καρδιά του εἶναι γεμάτη ἐλπίδα. Ὅπως ὁ Κύριος βρῆκε ὑποστήριξη ἀπὸ τὸν Σίμωνα τὸν Κυρηναῖο καὶ ὁ πιστὸς ἔχει στήριγμα στὸν ἀγῶνα του πρὸς τὴν ἐν Χριστῷ τελείωση τὸν ἴδιο τὸν Κύριο. Οἱ «σωζόμενοι» ἐνεργοῦν στὸν ἐνεστῶτα χρόνο καὶ ἀπολαμβάνουν ἤδη ἀπὸ τὴ γῆ τὶς χαρὲς τοῦ Οὐρανοῦ. Οἱ «ἀπολλύμενοι» ἀντίθετα, κυριευμένοι ἀπὸ τὸ δικό τους θέλημα, χωρὶς προοπτικὴ σωτηρίας, ζοῦν στὴ γῆ μία τετελεσμένη κατάσταση τὴν ὁποία μόνον ἡ αἰφνίδιος μεταστροφή τους καὶ ἡ σχέση μὲ τὸν Χριστὸ μπορεῖ νὰ ἀνατρέψει.
Ὁ Χριστιανὸς πορεύεται, μὲ ὅπλο τὸν Σταυρό, κατὰ τῶν δυνάμεων τοῦ κακοῦ διότι ὁ προαιώνιος ἐχθρὸς ἀδυνατεῖ νὰ ἀντιμετωπίσει τὴν δύναμή του, φρίττει καὶ τρέμει στὴν θέα του. Ὁ Σταυρὸς χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ, τρόπαιο τῆς νίκης «τοῦ ὁποίου καὶ μόνο ἡ θέα φυγαδεύει καὶ διαπομπεύει καὶ καταισχύνει τὸν ἀρχέκακο ὄφη διακηρύσσοντας τὴν ἧττα καὶ τὴν συντριβή του, δοξάζει δὲ καὶ μεγαλύνει τὸν Χριστό, ἐπιδεικνύοντας στὸν κόσμο τὴ νίκη του»[43]. Μὲ τὴν δύναμη τοῦ τιμίου Σταυροῦ, ὁ Χριστιανὸς ἀντιμετωπίζει τὰ προβλήματα καὶ τοὺς λογισμούς του, μὲ στόχο τὴν ἀνάστασή του στὴν αἰώνιο ζωή. Ἡ πεποίθηση ὅτι διὰ τοῦ Σταυροῦ δώρισε ὁ Κύριος τὴν ἀνάσταση καὶ τὴν σωτηρία στὸ ἀνθρώπινο γένος διατυπώνεται πανηγυρικὰ στὴν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας: «Ὁ Σταυρός σου Κύριε, ζωὴ καὶ ἀνάστασις ὑπάρχει τῷ λαῷ σου· καὶ ἐπ᾽ αὐτῷ πεποιθότες, Σὲ τὸν σταυρωθέντα, Θεὸν ἡμῶν ὑμνοῦμεν, ἐλέησον ἡμᾶς»[44].
Ὁ Σταυρός, τὸ ξύλον ὅπου ὁ Κύριος παρέδωσε τὸ πνεῦμα Του μετὰ τὸ ἑκούσιον πάθος, πολὺ περισσότερο ἀπὸ ἁπλὸ σύμβολο ἢ ἀντικείμενο λατρείας, ἀντιπροσωπεύει τὴν βαθύτερη σημασία τῆς χριστιανικῆς πίστεως καὶ ἀποτελεῖ τὸν πυρῆνα τῆς θεολογίας καὶ τῆς πνευματικότητος τῆς Ἐκκλησίας. Εἶναι φορεὺς τῆς ἀγάπης, τῆς θυσίας ἀλλὰ καὶ τοῦ θριάμβου τοῦ Σωτῆρος· εἶναι γιὰ τὸν λαό Του ὁ μυστικὸς «τρόπος» γιὰ τὴν ἀληθινὴ ζωὴ καὶ τὴν προσδοκωμένη ἀνάσταση ἡ ὁποία γεμίζει τὸν ἐπίγειο βίο μὲ τὸ Φῶς τὸ ἀληθινόν, τὸν Χριστό. Μόνον διὰ τοῦ Σταυροῦ ὁδηγούμεθα στὴν Ἀνάσταση ὅπου «... πάντα πεπλήρωται φωτός, οὐρανός τε καὶ γῆ καὶ τὰ καταχθόνια...»[45].
[1] Νικήτα Παφλαγόνος, «Λόγος Β΄ Εἰς ὕψωσιν τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ», PG 105, 28 Β: «Τὸν Σταυρόν τιμῶν, ὁμολογουμένως τὸν Σταυρωθέντα τιμῶ. Τὸν Σταυρωθέντα δὲ τιμῶν, ἀναντιρρήτως προσκυνῶ τὸν Σταυρόν· δι’ ἀλλήλων γὰρ ἀμφοτέροις ἡ δόξα συγκροτεῖται καὶ ἡ προσκύνησις».
[2] Ἁγίου Κυρίλλου Ἱεροσολύμων, «Πρὸς Φωτιζομένους» Κατήχησις Δ΄ 10, PG 33, 468-469, 469Α: «... καὶ τοῦ ξύλου τοῦ Σταυροῦ πᾶσα λοιπὸν ἡ οἰκουμένη κατὰ μέρος ἐπληρώθη».
[3] Ἑβρ.θ΄28: «οὕτω καὶ ὁ Χριστός, ἅπαξ προσενεχθεὶς εἰς τὸ πολλῶν ἀνενεγκεῖν ἁμαρτίας…»
[4] Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου, «Λόγος εἰς τὸν Σταυρὸν καὶ εἰς τὸν ληστήν», PG 49, 399-408,399.
[5] Ἁγίου Ἀθανασίου, «Λόγος εἰς τὸ Πάθος τοῦ Κυρίου», PG 28, 1053-1062, 1055C.
[6] Ἁγίου Ἀθανασίου, «Λόγος εἰς τὸ Πάθος τοῦ Κυρίου καὶ εἰς τὸν Σταυρόν», PG 28 185-250, 237C.
[7] ΆγίουΓερμανοῦ Β´ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, «Ὁμιλία εἰς τὴν Ὕψωσιν τοῦ τιμίου Σταυροῦ καὶ κατὰ Βογομίλων», PG 140, 621-643, 637D.
[8] Κάθισμα Ἀκολουθίας Ἁγίων Παθῶν: «Ἐξηγόρασας ἡμᾶς ἐκ τῆς κατάρας τοῦ νόμου τῷ τιμίῳ σου Αἵματι· τῷ Σταυρῷ προσηλωθείς, καὶ τῇ λόγχῃ κεντηθείς, τὴν ἀθανασίαν ἐπήγασας ἀνθρώποις. Σωτὴρ ἡμῶν δόξα σοι»
[9] Μτθ κ΄28.
[10] Α΄ Τιμ β΄6.
[11] Λκ α΄ 68.
[12] Βλ. Π. Δημητρόπουλος, «Λύτρων, (θεωρία περί λ.),», Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία, τ. 8, Ἀθῆναι, Ἐκδ. Α. Μαρτῖνος, 1966, 420.
[13] Α΄ Ἰω δ΄ 9-10:"Ἐν τούτῳ ἐφανερώθη ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἐν ὑμῖν, ὅτι τὸν Υἱὸν Αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἀπέστειλεν ὁ Θεὸς εἰς τὸν κόσμον ἵνα ζήσωμεν δι' αὐτοῦ. Ἐν τούτῳ ἐστιν ἡ ἀγάπη, οὐχ ὅτι ἡμεῖς ἠγαπήσαμεν τὸν Θεόν, ἀλλ' ὅτι Αὐτὸς ἠγάπησεν ἡμᾶς καὶ ἀπέστειλε τὸν Υἱόν Αὐτοῦ ἱλασμὸν περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν".
[14] Χρήστοὖ Γιανναρά, Το αλφαβητάρι της πίστης, Αθήνα, 2016, σ. 168.
[15] Ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης Ἱεροσολυμίτου, «Λόγος Α´ εἰς τὴν Ὕψωσιν τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ», PG 97, 1017-1036,1020BC: «Ἐγὼ δὲ πάντων καλῶν κάλλιστον καὶ πολυτελέστατον καὶ πρᾶγμα καὶ ὄνομα θησαυρὸν ἂν εικότως ἀποκαλοίμην...»
[16] Μακαρισμοὶ Ἀκολουθίας Ἁγίων Παθῶν.
[17] Λκ. κγ΄, 43.
[18] Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου, ὅ.π. PG 49, 401.
[19] Γεν. γ΄, 23-24: «Ἐξαπέστειλεν Κύριος ὁ Θεὸς τὸν Ἀδάμ ἐκ τοῦ Παραδείσου τῆς τρυφῆς ἐργάζεσθαι τὴν γῆν, ἐξ ἧς ἐλήφθη καὶ ἐξέβαλε αὐτὸν καὶ κατῴκισεν αὐτὸν ἀπέναντι τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς καὶ ἔταξε τὰ Χερουβὶμ καὶ τὴν φλογίνην ρομφαίαν τὴν στρεφομένην φυλάσσειν τὴν ὁδὸν τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς».
[20] Κοντάκιον Κυριακῆς Γ΄ τῶν Νηστειῶν.
[21] Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου, ὅ.π., PG 49, 401.
[22] Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου, ὅ.π., PG 49, 402.
[23] Λκ κγ΄ 47.
[24] Ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης Ἱεροσολυμίτου, «Λόγος Α´ εἰς τὴν Ὕψωσιν τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ», PG 97 1020D.
[25] Ἰω. ιβ΄ 23.
[26] Ἰω. ιγ΄ 31.
[27] Ἰω. ιθ΄ 19.
[28] Ἰω. ιζ΄ 5.
[29] Ἰω. ιβ΄ 28.
[30] Ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης Ἱεροσολυμίτου, ὅ.π. PG 97 1021D.
[31] Α΄ τροπάριο Ἀποστίχων Ὄρθρου Μ. Παρασκευῆς.
[32] Γ΄ τροπάριον Αἴνων Ὄρθρου Μ. Παρασκευῆς.
[33] Ἰω ιβ΄ 32.
[34] Ἰω. γ΄14-15.
[35] Ψαλμ. ρζ΄, 6.
[36] Ἠσ. λγ΄ 10.
[37] Μρκ η΄ 34.
[38] Ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης Ἱεροσολυμίτου, ὅ.π. PG 97, 1020D-1021A.
[39] Γαλ ε΄ 24.
[40] Π.Κ.Χρήστου, Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου: Λόγοι Ἀσκητικοὶ (Αʹ- ΚΣΤʹ) [Φιλοκαλία τῶν νηπτικῶν καὶ ἀσκητικῶν Τ. 8Α. Θεσσαλονίκη: Πατερικαὶ Ἐκδόσεις “Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς“, 1991]:ΛΟΓΟΣ Δ΄3, 134 κ.ἑ.
[41] Α΄ Κορ β΄ 9.
[42] Α΄ Κορ α΄ 17.
[43]Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, “Ὁμιλία εἰς τὸν Τίμιον καὶ Ζωοποιὸν Σταυρόν”, Π.Κ.Χρήστου, Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ ἅπαντ τὰ ἔργα, Τ. 9. [Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας 72. Θεσσαλονίκη: Πατερικαὶ Ἐκδόσεις Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, 1985] Ὁμ. 11,27. Βλ. καὶ http://iak.gr/gr/ekklisiastika_keimena/paterika_keimena/Grigorios_Palamas_Kyriaki_G_Nhsteion.html.
[44] Ἀναστάσιμον στιχηρὸν τῶν Αἴνων, ἤχου πλ. β΄.
[45] Κανὼν τοῦ Πάσχα, τροπάριον γ΄ ᾠδῆς.
