Ἀθανάσιος ἀρχιεπίσκοπος Ἀλεξανδρείας (Ἰανουαρίου 17, Μαΐου 2)

Ὁ μέγας οὗτος τῆς Ἐκκλησίας πατὴρ ἐγεννήθη ἐν Ἀλεξανδρείᾳ περὶ τὰ τέλη τοῦ γ΄ αἰῶνος, ἔνθα καὶ ἐξεπαιδεύθη ἔν τε τῇ ἔξω φιλοσοφίᾳ καὶ τῇ κατὰ Χριστόν. Ἀναγνώστης ἐν ἀρχῇ τῆς Ἀλεξανδρινῆς Ἐκκλησίας καὶ εἶτα διάκονος, κατέστη ἐνωρίτατα γνωστὸς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ὅτε συνώδευσε τὸν πατριάρχην Ἀλεξανδρείας Ἀλέξανδρον εἰς τὴν Α΄ ἐν Νικαίᾳ κατὰ τοῦ Ἀρείου Οἰκουμενικὴν Σύνοδον, ἀναδειχθεὶς εἰς τὸν μετὰ τοῦ Ἁρείου ἀγῶνα ὡς στῦλος τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καὶ εἷς τῶν πνευματοφόρων νεαρῶν πατέρων·  διὸ καὶ μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ἀλεξάνδρου (328) ψήφῳ τοῦ λαοῦ καὶ τοῦ κλήρου ἐγένετο τούτου διάδοχος. Ἐντεῦθεν ἤρξαντο οἱ μεγάλοι αὐτοῦ ἀγῶνες κατὰ τῶν Ἁρειανῶν· καταδιωκόμενος καὶ ἐξοριζόμενος ὑπὸ τοῦ ἀρειανοῦ αὐτοκράτορος Κωνσταντίου, παρέμεινεν ἄκαμπτος μέχρι τελείας ὑπερισχύσεως· πολλὰ ἔτη τῆς πατριαρχείας αὑτοῦ ἔμεινε μακρὰν τοῦ ποιμνίου αὑτοῦ, φεύγων καὶ διωκόμενος, μέχρις οὗ ἐπὶ Οὐάλεντος (366) ἀνεκλήθη ὁριστικῶς ἐκ τῆς ἐξορίας καὶ ἔζησεν ἐν ἡσυχίᾳ μέχρι τοῦ 373, ὅτε καὶ ἀπέθανε τῇ 2ᾳ Μαΐου ἐν ἡλικίᾳ 75 ἐτῶν. Ἡ Ἐκκλησία δὶς ἑορτάζει τὴν μνήμην τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου, τὴν 2αν Μαΐου, ἡμέραν τοῦ θανάτου αὐτοῦ καὶ τὴν 18ην Ἰανουαρίου, ὁμοῦ μετὰ τοῦ Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας. Καὶ κατὰ μὲν τὴν 18ην Ἰανουαρίου φέρεται τόδε τὸ δίστιχον:

Ἀθανάσιον καὶ θανόντα ζῆν λέγω·
οἱ γὰρ δίκαιοι ζῶσι καὶ τεθνηκότες.
Τάρχυσαν ὀγδοάτῃ νέκυν Ἀθανάσιον δεκάτῃ.

κατὰ δὲ τὴν 2αν Μαΐου τόδε:

Ἀθανάσιε, ποῦ κομίζῃ;
μὴ πάλιν καὶ νεκρὸν ἐξόριστον ἐκπέμπουσίσε;
Δευτερίῃ νέκυς Ἀθανασίου ἐξέδυ τύμβου.

[Εἰς τοὺς Συναξαριστὰς ἡ 2α Μαΐου λέγεται ἡμέρα ἀνακομιδῆς τῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου· ἀλλ' ἐν Κώδ. τῶν Καυσοκαλυβίων εὕρηται ἡ ἑξῆς λίαν ὀρθὴ περὶ τῆς ἑορτῆς σημείωσις: «Τὴν σήμερον (2α Μαΐου) ἐστὶνἡ κοίμησις τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου κατά τινας· διὸ καὶ σήμερον ἡ καθ' ἑαυτοῦ μνήμη δεῖ ἐκτελεῖσθαι καὶ οὐχὶ ἡ ἀνακομιδὴ τῶν λειψάνων, περὶ ἧς οὐδὲ μικρὰν ἱστορικὴν σημείωσιν ἔχομεν· ἡ δὲ ἡνωμένη μετὰ τοῦ ἁγίου Κυρίλλου τῇ ιη΄ Ἰανουαρίου ἑορτὴ τούτου τοῦ ἁγίου διωρίσθη ἐκτελεῖσθαι ἴσως δι' ἄλλην αἰτίαν, ὡς καὶ ἡ τῶν τριῶν ἱεραρχῶν».
Ἀντίθετον πρὸς τὴν ἀνωτέρω σημείωσιν εἶναι τὸ ἐν Λαυριωτικῷ Κώδικι Ι 70 δίστιχον:
Δέχου σὺν ἄλλοις οἷς ἔχεις σεβασμίοις
πόλις βασιλὶς νεκρὸν Ἀθανασίου.

Ἀξιον σημειώσεως εἶναι, ὅτι πᾶσα ἡ ἀνέκδοτος ποίησις κατὰ τὴν 2αν Μαΐου περιστρέφεται οὐχὶ εἰς τὴν ἀνακομιδὴν τοῦ λειψάνου περὶ ἧς οὐδὲ ἁπλῆ μνεία γίνεται, ἀλλ' εἰς τὴν ἐτήσιον αὐτοῦ μνήμην, ἐν ᾗ δύο Κανόνας ἀφιεροῖ ὁ Νικομηδείας Γεώργιος εὑρισκομένους εἰς τοὺς Παρισινοὺς Κώδ. 13, 1566, 1574, ἄλλον ὁ Εὐχαΐτων Ἰωάννης ὁ Μαυρόπους (ἐν Κώδ. τῶν Καυσοκαλυβίων) καὶ ἄλλον Μανουὴλ ὁ μέγας Ρήτωρ (ἐν Κώδ. Καυσοκαλυβίων)· εἰς τοὺς Κανόνας τούτους ρητῶς λέγεται, ὅτι τὴν μνήμην αὑτοῦ σήμερον (Μαΐου 2) πανηγυρίζομεν· ὁμοίως καὶ εἰς τὰ Στιχηρά, τὰ Ἰδιόμελα, Καθίσματα καὶ λοιπά, τὰ ἀνέκδοτα κείμενα εἰς τοὺς Λαυριωτικοὺς Κώδ. Δ 19, Δ 45, Θ 87, Ι 70 καὶ εἰς Κώδ. τῶν Καυσοκαλυβίων, ἡ μνήμη τούτου ἐξυμνεῖται καὶ γεραίρεται. Ὥστε, ἡ ἀνωτέρω σημείωσις τοῦ Κωδ. τῶν Καυσοκαλυβίων, ὅτι ἡ καθ' αὐτὸ μνήμη αὑτοῦ δέον νὰ πανηγυρίζεται ὑφ' ὅλης τῆς ἀνεκδότου ὑμνογραφίας· ἄλλως τε, εἶναι γνωστὸν ἐκ τῆς ἱστορίας, ὅτι ὁ μέγας Ἀθανάσιος ἀπέθανε τὴν 2αν Μαΐου. Ὥστε, ἀνάγκη κατὰ τὴν ἀναθεώρησιν  τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἱερῶν βιβλίων ν' ἀποκατασταθῶσι τὰ πράγματα.

Ἀκολουθία εἰς τὸν μέγαν Ἀθανάσιον, ποίημα τοῦ Ἰωάννου Εὐχαΐτων, ἐξέδωκεν ὁ Καισάριος Δάποντε, ἐν βιβλίῳ τιτλοφορουμένῳ «Πατερικὸν τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Γρηγορίου τοῦ Διαλόγου πάπα Ρώμης» κλπ. ἐν Βενετίᾳ 1780. Εἰς δὲ τὴν ἀνακομιδὴν τοῦ λειψάνου αὐτοῦ ἐκ χειρογράφων τῆς μονῆς τῶν Ἰβήρων ἐξεδόθη Ἀκολουθία ἐν Ἀθήναις, 1903. Εἰς ἀμφοτέρους δὲ τοὺς πατριάρχας, Ἀθανάσιον καὶ Κύριλλον, ἄλλη ἐν Κων)πόλει τῷ 1840.]

Πηγή: Σωφρονίου πρ. Λεοντοπόλεως (Εὐστρατιάδου), Ἁγιολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθῆναι 1961.

Ἐπιμέλεια: Ἐμμανουὴλ Δρυλεράκης γιὰ τὴν Ἱερὰ Μητρόπολη Αὐστρίας