Φώτιος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (Φεβρουαρίου 6)

Τὴν μνήμην τοῦ ἱεροῦ Φωτίου οὐδαμοῦ συνήντησα, οὔτε εἰς τὰ Μηνολόγια, οὔτε εἰς τὰ Μηναῖα τοῦ Φεβρουαρίου μηνός, παρὰ εἰς δύο μόνον Συναξαριστάς. Ὁ ἀείμνηστος Κεραμεὺς ἀπαριθμεῖ ἐν τῇ «Ἐκκλησιαστικῇ Ἀληθείᾳ» (ἔτ. 18ον, σ. 12-14, 95, 99, 106-107) καὶ ἐν Byz. Zeitschrift (τ. VIII, σ. 647-71) Κώδικάς τινας ἐν τῇ μελέτῃ αὐτοῦ: «Ὁ πατριάρχης Φώτιος ὡς πατὴρ ἅγιος τῆς ὀρθοδόξου καθολικῆς ἐκκλησίας», ἐν οἷς ἐμφέρεται ἡ μνήμη αὐτοῦ, ἀλλὰ τοῦτο δὲν μαρτυρεῖ οὔτε ὅτι εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς κατετάχθη μεταξὺ τῶν ἁγίων, οὔτε ὅτι καθολικὴ ἦν ἡ μνήμη αὐτοῦ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, ὅπερ θὰ ἐσημιοῦτο πανταχοῦ, ὡς σημειοῦται ἐν πᾶσιν ἡ μνήμη τῶν λοιπῶν πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ ἀπουσία τούτου σημαίνει, ὅτι μονομερῶς ἡ μερὶς αὐτοῦ, ἤ τις τῶν φίλων αὐτοῦ, εἰσήγαγε τὴν μνήμην εἰς χρόνους νεωτέρους καὶ παρέμεινεν εἴς τινα ἀπόγραφα προσαγόμενα εἰς μαρτυρίαν ὑπὸ τοῦ Κεραμέως· ἀλλ’ οὔτε ἴχνη Ἀκολουθίας ἀνευρέθησάν που. Ἡ μνήμη 48 πατριαρχῶν Κων/πόλεως ἀναγράφεται εἰς πάντα σχεδὸν τὰ Μηνολόγια, ἡ τοῦ ἱεροῦ Φωτίου, τοῦ σοφωτάτου ἐν πατριάρχαις, τοῦ μεγάλου ὄντως Φωτίου, ἥτις ἔπρεπε νὰ πρωτεύῃ ἐν τῇ σειρᾷ καὶ ἡμέρᾳ τῇ τεταγμένῃ, παρασιωπᾶται  ὅλως ἢ δειλὰ-δειλὰ ἀναφαίνεται τελευταῖα εἰς ὡρισμένα μόνον ἀπόγραφα· εἰς τοὺς ἐσχάτους δὲ χρόνους, ὅτε ὁ Σταυρυπόλεως Τυπάλδος συνέγραψεν Ἀκολουθίαν τῷ 1848 εἰς τὸν ἱερὸν Φώτιον, ἤρξατο τελουμένη ἡ μνήμη αὐτοῦ ἐν τοῖς πατριαρχίοις ἐπισήμως, ὡς καὶ ἐν τῇ κατὰ Χάλκην ἱερᾷ μονῇ τῆς ἁγίας Τριάδος, ἧς λέγεται ἱδρυτής· ἐπὶ δὲ τῆς Β′ πατριαρχείας Ἰωακεὶμ τοῦ Γ′ κατὰ συνοδικὴν ἀπόφασιν ἡ ἑορτὴ τοῦ Φωτίου τελεῖται εἰς πάσας τὰς ἐκκλησίας τῆς ἀρχιεπισκοπῆς.

Ὁ ἱερὸς Φώτιος ἐγεννήθη ἐν Κων/πόλει περὶ τὸ 810 ἐκ γονέων περιφανῶν καὶ μαρτυρησάντων κατὰ τοὺς διωγμοὺς τῶν εἰκονομάχων, τοῦ Σεργίου καὶ τῆς Εἰρήνης (ἴδ. Μαΐου 13). Ἐξεπαιδεύθη ἐν τῇ βασιλευούσῃ καλῶς ὑπὸ τὴν χειραγωγίαν σοφῶν διδασκάλων καὶ εἶτα ἐδίδαξεν ἐν αὐτῇ νεώτατος· φιλομαθὴς καὶ ὀξύνους, ὑπερέβη κατὰ τὴν σοφίαν πάντας τοὺς συγχρόνους αὐτοῦ, διὰ τοῦτο καὶ ἡ ἀξία αὐτοῦ ἀνεβίβασεν αὐτὸν εἰς τὰ ὕπατα τῆς πολιτείας ἀξιώματα μέχρι τοῦ πρωτοσπαθαρίου καὶ τοῦ συγκλητικοῦ. Ἐπ’ εὐλαβείᾳ καὶ ἀρετῇ καὶ σοφίᾳ διαπρέπων ἐθεωρήθη ὑπὸ τῆς ἐκκλησίας ὡς ἁρμόδιος νὰ διαδεχθῇ τὸν ἔκπτωτον πατριάρχην Ἰγνάτιον (857)· καὶ ψηφισθείς, παρὰ τὴν ἄρνησίν του, ἀνῆλθεν ἐντὸς ἑβδομάδος πάντας τοὺς βαθμοὺς τῆς ἱερωσύνης καὶ τῇ ἡμέρᾳ τῶν Χριστουγέννων τοῦ 857 ἐχειροτονήθη ἐπίσκοπος ὑπὸ τοῦ Συρακουσῶν Γρηγορίου τοῦ Ἀσβεστᾶ, Γορτύνης Βασιλείου καὶ Ἀπαμείας Εὐλαμπίου· δεκαετίαν ὅλην παρέμεινεν ἐπὶ τοῦ θρόνου καὶ ἐπαύθη τῷ 867 ὑπὸ τοῦ Βασιλείου τοῦ Μακεδόνος, ἐξορισθεὶς εἰς τὴν μονὴν τῆς Σκέπης (εἰς τὴν θρακικὴν παραλίαν τοῦ Βοσπόρου). Ὁ τοῦτον διαδεχθεὶς Ἰγνάτιος, ἐν συνόδῳ γενομένῃ ἐν τῷ ναῷ τῆς ἁγίας Σοφίας (869), καθῄρεσε καὶ ἀνεθεμάτισεν ὡς καὶ πάντας τοὺς ὀπαδοὺς αὐτοῦ. Ἀλλὰ μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ἰγνατίου ἐπανῆλθεν τὸ δεύτερον ὁ Φώτιος εἰς τὸν πατριαρχικὸν θρόνον (878) καὶ τῷ 886 κατεβιβάσθη αὖθις ὑπὸ Λέοντος τοῦ Σοφοῦ καὶ ἀπεστάλη εἰς τὴν παρὰ τὴν Χαλκηδόνα μικρὰν νησίδα (σήμερον μὴ ὑπάρχουσαν), ὅπου ἡ μονὴ τῆς Ἱερείας, ἔνθα καὶ ἀπέθανε τῷ 891, Φεβρουαρίου 6 (ἢ κατ’ ἄλλους τῷ 898).
Τελεῖται δὲ ἡ σύναξις αὐτοῦ ἐν τῷ προφητείῳ τοῦ ἁγίου προφήτου καὶ βαπτιστοῦ Ἰωάννου τῷ ὄντι ἐκ τοῖς Ἠρεμίας (κατὰ τὸν Συναξαριστὴν Delahaye).

Θνῄσκων Φώτιος, οὐ ταράττομαι, λέγει,
πρὸς τὴν τελευτὴν ὢν προητοιμασμένος.

[Οἱ στίχοι κατὰ τὸν Ν
Ἡ Ἀκολουθία αὐτοῦ ἐξεδόθη ἐν ΚΠόλει 1848, 1850, 1891, καὶ ἐν Καΐρῳ 1903. Περὶ τῆς ἑορτῆς τοῦ Φωτίου ἴδε καὶ Κυζίκου Καλλινίκου, «Ὁ ἐν ἁγίοις ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Φώτιος», ἐν «Ὀρθοδοξίᾳ»  Α, σ. 394-404.]

Πηγή: Σωφρονίου πρ. Λεοντοπόλεως (Εὐστρατιάδου), Ἁγιολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθῆναι 1961.

Ἐπιμέλεια: Ἐμμανουὴλ Δρυλεράκης γιὰ τὴν Ἱερὰ Μητρόπολη Αὐστρία